Pambansang Bulaklak: Sampaguita

Sampaguita ng aming lipi

bulaklak na sakdal yumi

Ikaw ang mutyang pinili

Na sagisag ng aming lahi,

~hango sa awiting 'Sampaguita' katha ni Dolores Paterno*

isinalin sa tagalog ni Levi Celerio

Jasminum sambac

Dahil sa busilak nitong kulay at halimuyak, ang sampaguita ang itinanghal bilang opisyal na pambansang bulaklak ng Pilipinas noong taong 1934.

* source

Pambansang Bahay: Bahay Kubo

Bahay kubo, kahit munti

ang halaman doon ay sari-sari...

~hango sa katutubong awit na Bahay Kubo

Nipa Hut

Payak man at munti ang bahay kubo, ito naman ang angkop na tirahan para sa klima at pamumuhay ng mga Pilipino kung kaya't ito ang pambansang bahay ng Pilipinas.

Hango ang pangalan nito sa salitang Kastila na cubo na kapag sinalin sa Ingles ay cube. Ito ang naging tawag dito ng mga Amerikano noong panahon ng kanilang pananakop dahil sa parisukat nitong istruktura na naglalaman lamang ng iisang silid na mayroong pinto at bintana.

Tinatawag itong Nipa Hut sa Ingles dahil ito ay gawa sa nipa at kawayan. Dahil doon ay presko at maaliwalas ang bentilasyon nito sa panahon ng tag-araw. Nakaangat ang sahig nito sa lupa upang magsilbing proteksyon naman sa mga baha na karaniwan sa ating bansa sa panahon ng tag-ulan.

Kung sakaling kailangang lumipat ng lokasyon ang pamilya, pagtutulungang buhatin ito ng mga kalalakihan sa komunidad na tinatawag na bayanihan. Kung mayroong masisirang bahagi, madali lang itong palitan at ayusin dahil sagana ang kanayunan sa mga materyales para dito.

Pambansang Isda: Bangus

milkfish (Chanos chanos)

Pambansang isda ng Pilipinas ang bangus, sinasabing dahil ito sa pagiging matinik nito na siyang inihahalintulad sa ating mga Pilipino.

Pambansang Hayop: Kalabaw

Bugtong: Apat na tukod, langit at isang panghagupit.

carabao/ water buffalo (Bubalus bubalis)

Pambansang hayop ng Pilipinas ang kalabaw. Ito ang pangunahing katulong ng mga magsasaka sa mga gawain sa bukid tulad ng pag-aararo at paghahatid ng mga produkto sa kamalig o pamilihan.

Maaari ring kuhanan ng gatas ang kalabaw na siya namang ginagawang kesong puti.

Linga

sesame

Luya

Bugtong: Ginto sa kabukiran madali mong mabungkal.

ginger

Bawang

Bugtong: Isang kumpol na ngipin, nakabalot sa papel.

garlic

Kamatis

tomato

Sibuyas

Bugtong: Bumili ako ng isang bagay upang aking mapakinabangan,

ang nangyari pagdating sa bahay luha ko'y hindi mapigilan.

onion

Mustasa

mustard greens

Labanos

Bugtong: Ga-binlid nang aking ihulog,

ga-hihip nang aking mabunot.

radish

Kalabasa

Bugtong: Ang ina ay gumagapang pa,

ang anak ay umuupo na.

squash

Patola

Bugtong: Kapirasong uling, sumibol ay baging;

baging ay bumunga, bunga'y pata-patalim.

sponge gourd

Kundol

winter melon

Patani

lima bean

Bataw

hyacinth bean

Sitaw

Bugtong: Nang munti pa ay paruparo,

nang lumaki ay latigo.

string beans

Mani

Bugtong: Gulay na balat ay may balat pa,

kulay lupa dahil galing din sa ilalim ng lupa.

peanut

Sigarilyas

Winged Bean

Talong

Bugtong: Gulay na granate ang kulay, matigas pa sa binti ni Aruray,

kapag nilaga ay lantang katuray.

Eggplant

Budbod

Ang literal na kahulugan ng budbod (Bisaya) na kakanin sa Tagalog ay suman na malagkit. (Sa Tagalog ang 'budbod' ay nangangahulugan ng to sprinkle sa Ingles kung kaya't ang tinutukoy na pagkaing budbod sa katagalugan ay rice toppings.)

Katulad ng puto maya, ang budbod na kakanin ang karaniwang katambal ng tsokolate/ sikwate bilang paboritong almusal o meryenda na inihahain sa mga painitan(eatery). 

Malalaking Kutsara at Tinidor

Large wooden spoon and fork dining-room wall decor.

Hindi kumpleto ang isang tradisyonal na silid-kainan/komedor kung walang nakasabit na malalaking kutsara't tinidor sa dingding nito na karaniwang yari sa nililok na kahoy.

Manlalako ng Kakanin

A vendor-woman of native delicacies.

Suso

Bugtong: Aling bagay sa mundo,

ang inilalakad ay ulo?

snail

Gilingang Bato

"Walang nakaaalam kung gaano na katanda ang gilingang bato. Ito'y nagisnan na naming magkakapatid. Ayon kay Ina, ito'y minana niya kay Impo, na minana rin naman daw ni Impo sa sariling ina nito."

               ~hango sa Ang Gilingang Bato, maikling kuwento ni Edgardo M. Reyes*

Ang gilingang bato ang ginagamit noong araw para makagawa ng galapong na karaniwang sangkap ng mga kakanin. Ito ay manu-manong iniikot ng kamay para durugin ang malagkit na bigas na binabad muna sa tubig. Bahagyang nakaangat ang ibabaw na bahagi ng pang-ilalim o ang hindi umiikot na bato kaya ang mga durog na butil ay nahuhulog pababa sa tagiliran ng gilingan.

*source

Pamalis ng Alikabok

Feather Duster

Ang pamalis ng alikabok o feather duster sa wikang Ingles ay di lamang mabisang pampaalis ng alikabok, ito ay biodegradable rin tulad ng iba pang native na panglinis ng Pinoy. Karaniwan itong yari sa balahibo ng manok na binugkot sa patpat (stick) ng kawayan.

Pandakot

Dust Pan

Ang katambal ng walis sa paglilinis ng mga kalat sa loob at labas ng bahay ay ang pandakot o dust pan. 

Bunot

Coconut Husk Floor Polisher

Ang bunot ay pampakintab ng sahig na mula sa bunot o husk ng niyog. Ito ay mainam gamitin na may kasamang floor wax sa mga sahig na yari sa kahoy o semento.

Walis Tambo

Native Filipino Whisk Broom

Ang walis tambo ay isang uri ng malambot na walis na gawa sa mga talahib ng tambo. Epektibo itong panlinis sa sahig ng bahay yari man sa kahoy o semento.

Walis Tingting

Filipino native outdoor broom.

Ang walis tingting ay isang uri ng native na walis  na gawa sa matigas na gitnang bahagi ng dahon ng niyog. Kalimitan itong ginagamit para linisin ang bakuran o ano mang parte ng labas ng kabahayan.

Tinatanggal muna ang mga dahon ng niyog sa sanga nito at pagkatapos ay aalisin na ang mga hibla ng malambot na bahagi ng mga dahon. Ang mga matitigas na bahagi ay titipunin at bubugkutin para maging walis.

Kudkuran ng Niyog

Bugtong: "Baboy ko sa Sorsogon, kung hindi sakya'y di lalamon."

Native coconut grater.

Ang kudkuran ay isang sinaunang kasangkapan na gamit sa manu-manong pagkudkod ng niyog. Meron itong bakal na 'mga ngipin' na tagakudkod. Dahil pangkaraniwan sa mga Pilipino ang mga lutuin na may gata, kalimitang may kudkuran na makikita sa mga kusina noong unang panahon.

Puto Maya

Ang Puto Maya ay isang uri ng kakanin na gawa sa malagkit na isinaing sa gata ng niyog. Ito ang pangunahing inihahain sa mga painitan katerno ang tsokolate o sikwate sa Bisaya-inuming gawa sa purong  tableya (sari naman ang tawag kapag may halong gatas evaporada). 

Sa unang tingin ay mas nalalapit ito sa biko kaysa puto kaya marahil tinawag na "gaya-gaya, puto maya" ang isang taong mahilig mangopya pero hindi naman lubos na magawa.*

*source

Binagol

Ang Binagol ay isang native delicacy na mula sa kabisayaan, partikular sa Samar at Leyte. Ito ay ginawa mula sa ginadgad na gabi o taro tubers, malagkit at dinikdik na mani. Mayroon din itong minatamis na pampuno na gawa sa gata, pula ng itlog at gatas kondensada. Tinawag itong binagol mula sa salitang 'bagol' o bao ng niyog sa Tagalog dahil nakahulma at nakalagay ito sa bao ng niyog. Nababalot ito sa dahon ng saging at nakatali gamit ang pisi kaya naman tila isang regalo ito kapag iyong bubuksan.

Banga

Ang banga ang tradisyonal na sisidlan ng tubig na inumin na kadalasang makikita sa banggera noong unang panahon. Ito ay yari sa luwad at bahagyang mas maliit kaysa tapayan.

Kalan de Uling

Kadalasang yari sa luwad, ang kalan de uling ang tradisyonal na gamit sa pagluluto katambal ng palayok at native na sandok.

Almires

Tinatawag ring pandikdik, ang almires ang ginagamit na pandurog ng mga sangkap tulad ng paminta o bawang na kailangang ihalo sa pagkain. Ito rin ang ginagamit kung kailangan noon ng ating lolo at lola na makuha ang katas ng mga dahon na nakagagamot.

Saging na Saba

Katutubo sa ating bansa ang saging na saba. Maraming lutuin mula rito ang kinamulatan na natin. Una na riyan ang banana que na sikat na meryenda saan ka man mapuntang baranggay dito sa Pilipinas. Nariyan din ang turon, maruya at minatamis na saging. Pwede itong ilaga lamang nang simple o gawing nilupak na lubhang kumplikadong likhain noong araw gamit ang tradisyonal na pambayo. Hinahalo din ito sa ginataang bilo-bilo, sa halo-halo o maging sa ulam tulad ng nilagang karne at pochero. Tunay na nakatagni na sa kultura at panlasa natin ang lokal na prutas na ito.

Kutsinta

Sinasabing ang salitang 'Kutsinta' ay nagmula sa salitang Tsino na 'Kueh Tsin Tao'. Ang salitang 'Kueh' sa wikang Hokkien ay nangangahulugan ng isang maliit na steamed cookie na panghimagas. 

Isang uri ng puto ngunit tila jelly ang texture dahil sa sangkap nitong lihiya, ang puto kutsinta ay meryendang nakagisnan na nating mga Pinoy at makikita saan mang dako dito sa ating bansa. Madalas ibinibenta ito na may kasamang ginadgad na niyog para ibudbod sa ibabaw at karaniwan na rin itong itinatambal sa puto.

Puto

Steamed Rice Cake

Ang tradisyonal na puto ay likha sa galapong na niluto sa pamamagitan ng pag-steam. Sa ngayon karaniwan na rin ang paggamit ng harina sa pagluluto nito.

Dahil sa pagiging malikhain ng mga Pinoy marami na ang umusbong na uri ng puto. Tanyag na diyan ang Cheese Puto na nilalagyan ng keso sa ibabaw, merong Puto Pao na nilalagyan ng asado sa loob bilang palaman nito na kahalintulad ng siopao at meron na ring Puto Flan na pinagsamang puto at leche flan. At para lalong maging makulay ang handaan ay nilalagyan din ito ng food coloring.